Shkruan: Bekim Demiri
Përdorimi i inteligjencës artificiale (IA) në sistemin gjyqësor është një çështje që po bëhet gjithnjë e më aktuale, si rezultat i përparimit të teknologjisë dhe rritjes së interesit për automatizimin e procesit gjyqësor. Në këtë opinion do të diskutojmë pikërisht për potencialin e IA-së në sistemin gjyqësor, si dhe sfidat dhe rreziqet që vijnë me përdorimin e kësaj teknologjie në këtë kontekst.
Një nga përparësitë e IA-së në sistemin gjyqësor është mundësia për të zvogëluar kohën dhe koston e nevojshme për të analizuar dhe procesuar dokumente gjyqësore dhe prova. Duke e përdorur IA-në, mund të analizohet me shpejtësi shumë të lartë dokumentacioni i lëndëve, duke përfshirë provat, dëshmitë, rrethanat e rastit dhe dokumente të tjera, në mënyrë që të ndihmohet në përgatitjen e një rasti gjyqësor në mënyrë më efikase dhe të zvogëlohen koha dhe kostoja e nevojshme për ta bërë këtë.
Në të njëjtën kohë, IA-ja mund të ndihmojë në përmirësimin e saktësisë dhe objektivitetit të vendimeve gjyqësore. Nëse një algoritëm i mësimit të makinave është programuar për të analizuar të dhënat dhe prova në mënyrë të saktë dhe objektive, atëherë kjo mund të ndihmojë në sigurimin e drejtësisë së plotë në një proces gjyqësor.
Ndër të tjera, sistemi gjyqësor mund të shfrytëzojë IA-në për të rritur edhe shpejtësinë e marrjes së vendimeve gjyqësore. Një nga mënyrat se si IA-ja mund të ndihmojë në këtë drejtim është duke përdorur algoritme për të analizuar sasi të mëdha dokumentesh në një kohë më të shkurtër. Kjo mund të përfshijë hartimin e një analize të të dhënave të shumta në një rast gjyqësor për të gjetur lidhjet midis fakteve dhe argumenteve të paraqitura. Përveç kësaj, IA-ja mund të ndihmojë në shqyrtimin e rasteve të dhunës në familje dhe të rasteve të abuzimit seksual, krime këto me trend të rritjes edhe në vendin tonë.
Duke përdorur algoritme të avancuara, sistemi gjyqësor mund të analizojë më shpejt dhe me saktë të dhënat nga shumë burime, duke identifikuar modele dhe tendenca që mund të ndihmojnë në marrjen e vendimeve të drejta.
Një tjetër përparësi e përdorimit të IA-së në sistemin gjyqësor është rritja e transparencës së procesit gjyqësor. Në disa raste, të dhënat janë voluminoze për t’u analizuar nga faktori njeri, dhe kjo mund të shkaktojë gabime ose keqpërdorime. Përdorimi i IA-së mund të ndihmojë në rritjen e besueshmërisë së procesit të vendimit, duke e bërë atë më transparent dhe më objektiv.
Megjithatë, përdorimi i IA-së në sistemin gjyqësor vjen edhe me sfida dhe rreziqe të ndryshme.
Një sfidë mjaft e madhe është në lidhje me sigurinë e informacionit dhe me privatësinë. Për shembull, nëse një algoritëm i mësimit të makinës (Machine Learning, ML) është programuar për të analizuar të dhëna dhe prova në një rast gjyqësor, atëherë është e rëndësishme që të mbrohen të dhënat dhe provat nga keqpërdorimi ose keqinterpretimi. Prandaj, me përdorimin e inteligjencës artificiale vjen paralelisht edhe nevoja për forcimin e sigurisë dhe privatësisë, sidomos në raste të tilla.
Sfida tjetër që mund të paraqesë rrezik është saktësia e algoritmeve të mësimit të makinave(ML), sepse këto algoritme mund të jenë të ndërlikuara dhe nëse nuk janë programuar si duhet, atëherë mund të ndikojnë në vendime të gabuara, të cilat mund të kenë pasoja të rënda në të drejtat e njerëzve.
Në këtë rast, është e nevojshme që të përdoret modeli i “kontrollit të fundit” të vendimeve. Kjo do të thotë se pavarësisht vendimit që merret nga sistemet e AI-së, ato duhet të kalojnë nën vëzhgimin e gjyqtarëve për t’u siguruar se janë të ligjshme, të drejta dhe të përgjegjshme.
Një rrezik tjetër që vjen me përdorimin e IA-së në sistemin gjyqësor është në lidhje me ndikimin e teknologjisë në procesin gjyqësor dhe në rolin e njerëzve në këtë proces. Kjo mund të ndikojë në besueshmërinë dhe legjitimitetin e procesit gjyqësor në sytë e publikut. Pra, duke qenë një koncept shumë i ri dhe inovativ, publiku mund të ketë tendencë të mos i besojë një sistemi të tillë, duke ngritur dyshime mbi saktësinë e informacionit apo të vendimeve të përpunuara përmes mjeteve të inteligjencës artificiale.
Për të adresuar sfidat dhe rreziqet e përdorimit të IA-së në sistemin gjyqësor, është e rëndësishme që të vendosen standarde dhe udhëzime të qarta për përdorimin e kësaj teknologjie të re në procesin gjyqësor. Ndër të tjera, këto standarde duhet të përfshijnë edhe udhëzime të qarta dhe praktike për të mbrojtur sigurinë e informacionit dhe privatësinë, si dhe për të garantuar saktësinë dhe objektivitetin e algoritmeve të paracaktuara.
Një tjetër element shumë i rëndësishëm është bërja me dije e palëve për përdorimin e një sistemi të TI-së në një proces gjyqësor dhe marrja e pajtimit për përdorimin e këtij mjeti.
Përfundimisht, përdorimi i IA-së në sistemin gjyqësor mund të sjellë shumë përparësi dhe mund të ndihmojë në përmirësimin e efikasitetit, saktësisë dhe objektivitetit të procesit gjyqësor, megjithatë është e rëndësishme që të bëhet kujdes dhe të vendosen standarde dhe udhëzime të rrepta për të garantuar që përdorimi i IA-së të jetë i drejtë, transparent dhe i saktë, duke përfshirë edhe mekanizmat e korrigjimit kur është e nevojshme.
Kjo do të kërkojë një bashkëpunim të ngushtë dhe të vazhdueshëm me specialistë të teknologjisë dhe me gjykatat për të zhvilluar standarde dhe udhëzime të qarta dhe për të garantuar që IA-ja të përdoret në mënyrë të drejtë dhe të saktë në sistemin gjyqësor. Ndonëse koncept jashtëzakonisht i panjohur për publikun, por edhe për sistemin gjyqësor në Kosovë, trendët botërorë po tregojnë gjithnjë e më shumë se sektorë të ndryshëm veçse kanë filluar të përqafojnë përdorimin e inteligjencës artificiale për të lehtësuar procedura të ndryshme brenda sektorit, duke e konsideruar atë si efikase dhe të përshtatshme për ekzekutimin e detyrave të ndryshme. Sistemet e ndryshme gjyqësore nëpër botë tashmë kanë filluar përdorimin e IA-së për të analizuar të dhëna të ndryshme gjyqësore, me theks të veçantë në rastet kur ato janë voluminoze.
Duke konsideruar këta trendë, natyrisht që edhe shteti ynë nuk mund të qëndrojë indiferent karshi tyre, sidomos kur të njëjtat sjellin lehtësi dhe efikasitet më të lartë, duke iu përshtatur secilit sektor veç e veç, përfshirë këtu edhe vetë sistemin gjyqësor. Si përfundim, IA-ja në sistemin gjyqësor mund të përdoret në kushte të mirëpërcaktuara ligjore dhe gjithmonë vetëm si mjet që ndihmon, por jo edhe si zëvendësim i vetë procesit gjyqësor.
(Ky opinion është pjesë e projektit me titull: “Monitorimi dhe vlerësimi i zbatimit të parimeve të sundimit të ligjit në Kosovë në bazë të Listës së Kontrollit të Këshillit të Evropës për Sundimin e Ligjit”, që financohet nga Ambasada e Mbretërisë së Holandës në Kosovë dhe zbatohet nga Grupi për Studime Juridike dhe Politike (GLPS). Autori i këtij opinioni është pjesë e GLPS-së). /koha/
