Çka e bën një marrëveshje të suksesshme nuk qëndron shumë te shkronja e marrëveshjes dhe kualiteti i saj në letër, por më shumë te aftësia njerëzore për implementimin e duhur të saj.
Këtë e ka mësuar Bosnja dhe Hercegovina dhe ky është mësimi që mund ta nxjerr Kosova nga rasti i BeH, ka thënë Srecko Latal, Redaktori rajonal i Rrjetit të Kërkimeve Ballkanike (BIRN) dhe analisti politik nga Bosnja, në një intervistë për Albanian Post.
“Ky mund dhe duhet të jetë një nga mësimet kryesore që BeH mund t’i ofrojë Kosovës dhe Serbisë – suksesi apo dështimi eventual i marrëveshjes që po negociohet nga kryeministri Albin Kurti dhe presidenti Aleksandër Vuçiç do të varet nga shkronjat e marrëveshjes, por edhe më shumë, pra se si do të respektohet dhe zbatohet nga të dyja palët”, deklaroi ai.
Latal kujton se si boshnjakët e festuan Marrëveshjen e Dejtonit, por vite më vonë, s’kanë gjetur qetësinë e normalitetin e pretenduar përmes saj.
Ai beson fuqishëm se s’është problemi te vetë marrëveshja, sa te keqpërdorimi që iu bë zbrazëtirave që la ajo, në vend se njerëzit të provonin ta përmirësonin.
Gjithashtu, dy fajtorë të tjerë që në Ballkanin Perëndimor ngecin gjërat, për Latal, janë edhe Shtetet e Bashkuara e Bashkimi Evropian.
Në rastin e BeH ai thotë se indiferenca amerikane dhe apatia evropiane ia dha Milorad Dodikut hapësirën e manovrimit që tash s’i merret dot.
Latal ka folur edhe për shumë çështje të tjera që mundojnë Ballkanin. Ka komentuar edhe idenë e ripërcaktimit të kufijve mes Kosovës dhe Serbisë që përmendej dikur si zgjidhje eventuale.
“Besoj se vetëm njerëzit e Kosovës dhe Serbisë – dhe përfaqësuesit e tyre politikë – mund të vendosin se si duan t’i zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre. Nëse njerëzit dhe politikanët në të dy vendet bien dakord për një zgjidhje të shkëmbimit të territoreve, nuk e kuptoj pse dhe si komuniteti ndërkombëtar ose dikush tjetër duhet ta kundërshtojë atë.
Intervista e plotë me Srecko Latal:
Albanain Post: Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti e ka pranuar që pjesë e marrëveshjes për normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë, është edhe themelimi i Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, a mendoni që ka rrezik për një Republikë Srpska të dytë në Ballkan dhe cilat mund të jetë pasojat për Kosovën nëse themelohet ky mekanizim?
Srecko Latal: Ka shumë polemika rreth statusit të Republika Srpska, si në nivel lokal ashtu edhe ndërkombëtar. Ka gjithashtu shumë polemika rreth marrëveshjes së paqes të Dejtonit dhe sukseseve apo dështimeve të saj në Bosnje dhe Hercegovinë. Sipas mendimit tim, gabimi i parë që po bëjnë shumë ekspertë dhe zyrtarë vendorë dhe ndërkombëtarë është kur ata po analizojnë themelet e marrëveshjes së Dejtonit – ose situatën me Republikën Srpska – nga perspektiva aktuale.
Më kujtohet ende dita kur u nënshkrua marrëveshja e Dejtonit dhe sa u festua ky përparim, sepse përfundimisht i dha fund luftës së tmerrshme mbi 3 vjeçare. Në atë kohë shumica e qytetarëve të BeH e kuptonin se marrëveshja e paqes së Dejtonit – me Republikën Srpska si pjesë integrale e Bosnje dhe Hercegovinës – ishte më e mira që mund të ishte arritur në atë kohë.
Pavarësisht nga paqartësitë, të metat dhe kompleksitetet e shumta, ajo ende konsiderohej një alternativë shumë më e mirë për vazhdimin eventual të luftës. Marrëveshja e Dejtonit – me anekset e saj që vendosin strukturën e re të brendshme administrative të vendit – sigurisht që nuk ishte një kushtetutë e përsosur, por nuk ka gjë të tillë si një kushtetutë e përsosur dhe pa të meta.
Si në çdo vend të botës, edhe në BeH cilësia e kushtetutës së saj varet nga mënyra se si ajo respektohet dhe zbatohet nga politikanët dhe qytetarët e vendit. Fatkeqësisht në rastin tonë, shumë nga liderët tanë, manjatë por edhe qytetarë, u përqendruan më shumë në anashkalimin, injorimin ose shkeljen e pjesëve së kushtetutës që nuk i pëlqenin, sesa në respektimin dhe përmirësimin e tyre.
Prandaj, shumë nga problemet që sot janë të lidhura në nivel lokal ose ndërkombëtar me Republikën Srpska ose ndonjë pjesë tjetër të kushtetutës së Dejtonit, janë shkaktuar jo aq nga cilësia e dobët e marrëveshjes origjinale të paqes, sa nga dështimet e vendit dhe zyrtarëve ndërkombëtarë në zbatimin e saj. Kriza e thelluar që ne kemi qenë dëshmitarë në BeH gjatë dekadës së fundit është shkaktuar kryesisht nga politikanët, mediat dhe intelektualët e BeH, të cilët padyshim nuk kanë arritur të nxjerrin mësime nga e kaluara dhe tani po bëjnë gabime të ngjashme si paraardhësit e tyre të viteve ’90. Këto gabime po e shtyjnë vendin drejt një të ardhmeje të pasigurt. Në këtë krizë kanë kontribuar ndjeshëm edhe liderët e SHBA-së dhe BE-së. SHBA për shumë vite braktisi rolin e saj të garantuesit kryesor të marrëveshjes së paqes të Dejtonit dhe injoroi radikalizimin e qëndrueshëm të vendit që u shkaktua kryesisht nga Milorad Dodik, i cili fillimisht u instalua nga SHBA si një “i dashur perëndimor”. BE-ja minoi në mënyrë të njëanshme stabilitetin e rajonit duke braktisur në mënyrë efektive perspektivën e saj të zgjerimit për Ballkanin.
Ky mund dhe duhet të jetë një nga mësimet kryesore që BeH mund t’i ofrojë Kosovës dhe Serbisë – suksesi apo dështimi eventual i marrëveshjes që po negociohet nga kryeministri Albin Kurti dhe presidenti Aleksandër Vuçiç do të varet nga shkronjat e marrëveshjes, por edhe më shumë, pra se si do të respektohet dhe zbatohet nga të dyja palët.
Albanain Post: Tashmë i janë prezantuar Qeverisë së Kosovës 15 modele të llojeve të ndryshme të autonomive, vetë-qeverisjeve e zonave vetë-menaxhuese në shtete të ndryshme të Evropës. Janë shqyrtuar këto modele për të gjetur organizimin e përshtatshëm për Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe në Kosovë. Cili mendoni që do ishte modeli më i mirë?
Srecko Latal: Unë nuk e kam parë dokumentin origjinal dhe për këtë arsye nuk do të doja të spekuloja mbi detajet e tij. Por, edhe nëse e kam parë, besoj se adresa e duhur për një pyetje të tillë do të ishin liderët dhe qytetarët e Kosovës dhe Serbisë. Mund të them vetëm se nuk kam asnjë dyshim se paqja, stabiliteti dhe pajtimi gradual ndërmjet njerëzve në Kosovë dhe Serbi është – ose së paku duhet të jetë – në interes të të dy vendeve dhe të të gjitha grupeve të saj etnike. Ajo që sigurisht nuk është në interesin e tyre janë tensionet dhe incidentet e reja etnike, të cilat kërcënojnë të hedhin Kosovën dhe ndoshta të gjithë rajonin në konflikte të reja.
Albanain Post: Tash kur Kosovës po i bëhet presion për ta themeluar Asociacionin, ka zëra se ndryshimi i kufijve në Ballkan do ishte zgjidha më e mirë, si mendoni ju?
Srecko Latal: Unë e di mirë këtë debat, i cili vazhdon prej disa vitesh. E di që disa zyrtarë, ekspertë dhe aktivistë rajonalë dhe ndërkombëtarë e kundërshtojnë fuqishëm këtë ide, por edhe të tjerë besojnë se është e vetmja zgjidhje logjike dhe e realizueshme. Siç thashë në përgjigjen time të mëparshme, besoj se vetëm njerëzit e Kosovës dhe Serbisë – dhe përfaqësuesit e tyre politikë – mund të vendosin se si duan t’i zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre. Nëse njerëzit dhe politikanët në të dy vendet bien dakord për një zgjidhje të shkëmbimit të territoreve, nuk e kuptoj pse dhe si komuniteti ndërkombëtar ose dikush tjetër duhet ta kundërshtojë atë. Sidoqoftë, ky opsion është sigurisht një opsion i vështirë dhe sfidues dhe nuk mund të kalojë lehtësisht.
Nga ana tjetër, opsioni tjetër për themelimin e Asociacionit të Komunave Serbe është më shumë në përputhje me zgjidhjet e ngjashme të përdorura nga vendet e ndryshme anëtare të BE-së për rregullimin e statusit të pakicave etnike. Si i tillë, ky opsion i dytë është sigurisht diçka që duhet të jetë më i lehtë për t’u hartuar dhe zbatuar – me kusht që të ketë mençuri dhe vullnet politik që të zbatohet dhe respektohet siç duhet. Në një mënyrë apo tjetrën, dhe pavarësisht se cilin opsion zgjodhën Kosova dhe Serbia, të dyja palët duhet të sigurojnë që të drejtat themelore të njeriut të respektohen dhe mbrohen pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike apo fetare.
Albanain Post: Presidenti nacionalist i “Republikës Serbe”, Milorad Dodik, vazhdimisht flirton me presidentin e Serbisë, Aleksandër Vuçiç, në anën tjetër ende nuk po e ratifikon marrëveshjen për lëvizje të lirë mes Kosovës dhe Serbisë, derivat i Procesit të Berlinit. Pse mendoni se po e bën këtë?
Srecko Latal: Përgjigja është shumë e thjeshtë; Milorad Dodik ka ardhur në pushtet dhe ka qëndruar në pushtet për rreth tre dekada, sepse ai e bazoi imazhin e tij politik në nocionin se ai është mbrojtësi më i madh i interesave serbe në Bosnje dhe Hercegovinë. Madje, ndonjëherë duket se po konkurron për këtë titull në frontin rajonal me presidentin serb Aleksandër Vuçiç. Megjithatë, ndërsa Vuçiç po plotëson disa nga premtimet e tij parazgjedhore, në formën e rritjes ekonomike, punësimit dhe investimeve të huaja, Dodik nuk ka arritur të përmbushë pothuajse të gjitha premtimet parazgjedhore që ka bërë gjatë gjithë këtyre viteve; pavarësisht kërcënimeve dhe nismave të tij, Republika Srpska nuk është ende një vend i pavarur dhe ekonomia dhe standardet e saj të jetesës vazhdojnë të bien. Megjithatë, Dodik duket se është i vendosur të mbajë imazhin e tij si mbrojtësi më i madh i interesave serbe në Ballkan, edhe nëse kjo do të thotë se ai dhe partia e tij në institucionet e BeH-së bllokojnë zgjidhjet që tashmë janë pranuar nga Serbia dhe presidenti serb Vuçiç.
Albanian Post: Serbia është i vetmi shtet që ende nuk i ka vendosur sanksione Rusisë për shkak të luftës në Ukrainë, a mendoni që BE-ja ka qenë shumë tolerante me Serbinë?
Srecko Latal: Nëse BE-ja është shumë tolerante apo jo ndaj presidentit serb Vuçiç nuk është aq problem për mua, sa është dështimi i përgjithshëm i procesit të zgjerimit të BE-së në rajon. Perspektiva e Ballkanit për BE-në supozohej të siguronte kontekstin për një paqësim afatgjatë, demokratizim dhe normalizim të Ballkanit, rënia e tij efektive gjatë dekadës së fundit ka ndaluar dhe përmbysur reformat dhe ka ringjallur ëndrrat, retorikën dhe nismat nacionaliste në të gjithë rajonin. Dobësimi i prezencës së BE-së në rajon ka hapur hapësirë edhe për ndikime të tjera të huaja – nga ato amerikane, ruse, kineze apo turke. Si rezultat, sot jemi dëshmitarë të një kolapsi pothuajse të plotë të imazhit dhe levave të BE-së në Ballkan dhe në këtë situatë nuk është një habi e madhe që politikanët rajonalë të injorojnë ose anashkalojnë kërkesat dhe udhëzimet e BE-së.
Nëse BE-ja më në fund do të gjente një mënyrë (si dhe interesin dhe kapacitetin) për të forcuar praninë e saj në rajon dhe do të fillonte të vepronte si një aktor serioz rajonal dhe global, kjo sigurisht që do të nënvlerësonte shumicën e ndikimeve të tjera të huaja në Ballkan. Jam i sigurt se do të shohim presidentin Vuçiç dhe liderë të tjerë vendorë që të veprojnë ndryshe ndaj BE-së. /albanianpost/
